Relacje pomiędzy matką a córką. Zachowanie przywiązaniowe dorosłej córki w stosunku do swojego partnera.

Moje pierwsze przeprowadzone badanie stanowi zakończenie akademickiej nauki, które zostało zainspirowane materiałami biograficznymi kobiet w relacji córki z matką oraz wzbogacone o gorące opowiadania dorosłych kobiet na cyklicznych spotkaniach o ich relacjach z matką i o tym jakie one dziś są matkami dla własnych dzieci. Do pracy badawczej załączyłam opis rodziny jako środowisko kształcenia się osobowości. Znaczenie wczesnych relacji, wpływ relacji matki na koncepcje siebie. Style przywiązaniowe w relacjach partnerskich.

W kontekście tym postanowiłam uzyskać odpowiedź na następujące pytania:

Jaka jest rozbieżność profili osobowości matki i córki ?

Czy istnieją różnice w zakresie skal modus operandi w ocenie badanych kobiet o sobie i swojej matce ?

Czy istnieją różnice w zakresie skal potrzeb w ocenie badanych kobiet o sobie i swojej matce?

Czy istnieją różnice w zakresie skal tematycznych w ocenie badanych kobiet o sobie i swojej matce ?

Czy istnieją związki pomiędzy poziomem stylów przywiązania badanych kobiet z partnerami a różnicą w ocenie siebie i matki?

Ogólnie trzeba przyjąć, że zainteresowanie autorki oscylują wokół tematu relacji córki z matką.

 

W przeprowadzonych badaniach wzięło udział 100 kobiet w wieku od 25 roku życia do 65 roku życia, posiadających obywatelstwo polskie, zamieszkujących terytorium całej Polski. Badanie zostało przeprowadzone w 2019 roku w okresie 3 miesięcy. W grupie objętej analizą znalazły się matki i ich dorosłe córki. Wśród nich znajdowały się studentki oraz kobiety aktywne zawodowo, pozostające w związkach partnerskich, posiadające dzieci (matki). Wśród badanych kobiet 61 osób legitymowało się wykształceniem wyższym magisterskim, 22 kobiety posiadały wykształcenie licencjackie, a 17 z badanych kobiet posiadały wykształcenie średnie po maturze. Warunkiem wzięcia udziału w badaniu było to, żeby matka aktualnie żyła. Córki, których matki już nie żyły nie były brane pod uwagę. 60% badanych kobiet chętnie wzięło udział w badaniu, oczekując wyników, natomiast 38% kobiet wykazywały niechęć do swoich matek, odnosząc się do badania nieco bardziej sceptycznie.

Podczas gromadzenia danych przestrzegano zasady dobrowolności uczestnictwa. Każda z badanych kobiet wyraziła zgodę na przeprowadzenie badania oraz została poinformowana o możliwości rezygnacji z udziału. Szczególną uwagę zwrócono na zapewnienie kobietom anonimowości.

Do przeprowadzenia badań potrzebowałam solidnej lektury, tak więc bez wątpienia sięgnęłam po najważniejszą książkę Johna Bowlby’ego teorię przywiązania. Wieloletnie badania wskazują, że najwcześniejsze doświadczenia dziecka z opiekunem mają istotny wpływ na dalszy przebieg rozwoju. Zapuszczając się w głąb literatury zapoznajemy się z Mary Ainsworth, która zainspirowana tę teorią opracowała metodę badania jakości związku pomiędzy dzieckiem, a opiekunem i dostarczyła nam wartościową wiedzę o stylach przywiązania. Warto sobie przypomnieć, że wczesne relacje i styl przywiązania pomiędzy dzieckiem, a rodzicem ma wpływ na jego rozwój osobowości i budowanie własnej tożsamości, co w dalszej kolejności wpływa na obraz samego siebie. Moje zanurzenie w lekturę trwało o wiele dłużej, zapoznając się z szerszą tematyką psychologii rozwojowej niż zamieszczone tutaj proste i zwięzłe słowa na potrzeby akademickie. Także tutaj wyłaniam z najbardziej wiarygodnego źródła, iż z wieloletnich badań wynika, że najistotniejszymi osobami dla niemowlęcia stanowi jego matka (opiekun) i ojciec.

 

1. RODZINA JAKO ŚRODOWISKO KSZTAŁCENIA SIĘ OSOBOWOŚCI

1.1 Znaczenie wczesnych relacji

Teoria przywiązania psychiatry John’a Bowlby’ego i jego wieloletnie badania oraz praca z trudną młodzieżą wykazuje, że powstawanie zaburzeń zachowania, nabywanie umiejętności budowania zdrowych relacji z drugim człowiekiem uzależniona jest od więzi rodzinnych. W trakcie pracy w szkole w Norfolk Bowlby poznał historię życia dzieci wykazujących problemy w zachowaniu. Podczas wieloletniej pracy nawiązał kontakt z trudnymi oraz nieprzystosowanymi uczniami. Badając zdrowie psychiczne bezdomnych dzieci doszedł do wniosku, że brak ciepła i opieki oraz wsparcia, a więc to co zawiera w sobie miłość od biologicznej matki bądź osoby zastępującej matkę, negatywnie wpływa na rozwój osobowości dziecka (Bowlby, 2016). Przeprowadzone badania wskazały, że wcześniejsze doświadczenia z opiekunem regulują procesy budowania intymnych związków z innymi. Na tej podstawie człowiek przyjmuje pewne schematy relacji społecznych, które są dla niego pewnym typem przywiązania (Zimbardo, Gerrig, 2015). Z kolei Mary S.D. Ainsworth opisała oraz dostarczyła nową wiedzę na podstawie przeprowadzonych badań, podstawowe wzorce przywiązania. Dane zostały zebrane podczas obserwacji zachowania małego dziecka w obecności matki oraz kiedy ona była nieobecna (Ainsworth, Blehar, Waters, Wall, 1978). Znaczenie wczesnych relacji pomiędzy dzieckiem, a opiekunem ma wpływ na rozwój społeczny. Styl przywiązania dzieci do rodziców wpływa na ich osiągnięcia rozwojowe. Role jaką pełnią opiekunowie wobec najmłodszych w realizacji zadań rozwojowych, mogą wspomagać ich w tym procesie na różnych etapach życia, zwłaszcza w okresach przejściowych pomiędzy jedną, a drugą fazą lub je hamować. Wieloletnie doświadczenia badaczy potwierdziły, że okres dorastania jest fazą przejściową pomiędzy dzieciństwem, a dorosłością (Brzezińska, 2015). Stąd też Bowlby podkreślał jak bardzo istotny jest wpływ roli opiekuna. Warto zaznaczyć, że wiek niemowlęcy to pierwsza relacja z dorosłym, jej treść i jakość mają duży wpływ na późniejsze kompetencje w zakresie samodzielnego funkcjonowania w świecie, określając stosunek dziecka do rzeczywistości zewnętrznej i do siebie samego, wyznaczając podstawy sposobów radzenia sobie w różnych sytuacjach oraz tworząc pierwsze wzorce sposobów reagowania emocjonalnego. Dziecko rozwija się fizycznie, emocjonalnie, społecznie oraz poznawczo. Chociaż jak wiadomo, to zazwyczaj matka spędza więcej czasu z dzieckiem w okresie niemowlęcym, chociażby z powodu karmienia go piersią. Dlatego istotne jest, żeby zachowania matki, odpowiednie do potrzeb dziecka, były prawie za każdym razem powtarzalne kiedy dziecko sygnalizuje dyskomfort. Tylko dzięki wielokrotnym powtórzeniom takiego samego schematu jak dyskomfort, a ukojenie, niemowlę zyskuje pewność, że jego potrzeby są ważne, natomiast otoczenie, które jest na nie wrażliwe zareaguje życzliwą pomocą. Konsekwencją jest to, że w przyszłości będzie zdolne do przewidywania takiej sytuacji i podejmowania działań, które prowadzą do obniżenia napięcia. Takie wielokrotnie powtarzające się cykle: dystres 1 – ulga prowadzą do rozwijania zdolności samoregulacji napięcia (Sroufe, 1995). Do czynników, które jeszcze przed porodem wpływają na rozwój dziecka, a także modyfikują przebieg narodzin, a po nich nasilają swoje działanie lub niekiedy się zmieniają należy zaliczyć to, czy dziecko było wyczekiwane, czy ciąża wiązała się z zagrożeniami, czy płeć dziecka jest zgodna z oczekiwaniami rodziców, wzajemne relacje pomiędzy małżonkami, nastawienie najbliższej rodziny do przyszłego nowego członka (Brzezińska, 2015). Dla dziecka matka staje się „bezpieczną bazą”, która daje dziecku możliwość eksploracji najbliższego otoczenia oraz stopniowe usamodzielnianie się (Czub, 2003b). Proces ten prowadzi w konsekwencji do ukształtowania się relacji partnerskiej między niemowlęciem a matką (tzw. figury przywiązania) (Brzezińska, Appelt, Ziółkowska, 2016 ). Poszukując warunków mogących mieć wpływ na rozwój danego wzorca przywiązania u dzieci, naukowcy starali się pośrednio ustalić wzorce wczesnego przywiązania u ich rodziców. Relacja pomiędzy dzieckiem a rodzicem odgrywa fundamentalną rolę na tle psychospołecznego rozwoju dziecka, które doświadcza nieuniknionego konfliktu na danym etapie. Erikson podkreślał, że nie rozwiąże się do końca powstającego kryzysu w środowisku społecznym oraz nie zaspokoi się wszystkich własnych potrzeb i oczekiwań (Zimbardo, Gerrig, 2015). Jednakże rolą opiekuna jest sprawować opiekę w takim stopniu, aby stadia rozwoju psychospołecznego dziecka umożliwiły w wejście w kolejny etap z umiejętnością radzenia sobie z nowymi wyzwaniami. Tak jak na w pierwszym stadium rodzice powinni dopilnować, aby niemowlę wykształciło poczucie zaufania, co jest naturalnym i silnym przywiązaniem do rodzica. Doświadczenia ludzkiego ciała i psychiki we wczesnych okresach życia zostawiają w człowieku ślady na kolejne lata życia. Powyższe sprawia, że zarówno w okresie dorastania, jak i odgrywania poszczególnych ról społecznych w okresie dorosłości, towarzyszy człowiekowi lub nie, poczucie kompetencji, zadowolenia podczas realizowania swoich życiowych celów poprzez zaradność, poradzenie sobie z pojawiającymi się trudnościami życiowymi, a także poczucie wysokiej jakości życia. Własna skuteczność pełni ważną rolę w procesach tożsamościowych. Badania wykazują, że skuteczność to komponent motywu samooceny (Batory, Brygoła, Oleś, 2016). Jednostka może mieć wysoką lub niską samoocenę, w zależności jak siebie postrzega. Wczesne doświadczenia w sposób względny determinują los człowieka i mają istotne znaczenie dla jego spełniania. Mogą one powodować, iż uwięzieni w przeszłości poprzez swoje negatywne, bądź wręcz traumatyczne doświadczenia, człowiek nie będzie zdolny dostrzegać okazji, które niesie teraźniejszość lub nie będzie potrafił marzyć oraz budować u progu dorosłości projektu swego życia (Brzezińska, 2015). Niewątpliwie rozwój człowieka jest zdeterminowany przez środowisko, w jakim się wychowuje. Najwcześniejsze i najważniejsze momenty rozwojowe u człowieka przypadają na okres, kiedy dziecko wychowuje się w środowisku rodzinnym, a pierwszymi osobami z jakim ma kontakt jest matka i ojciec. Najlepszy styl wychowawczy według badanych jest skuteczny kiedy rodzice stawiają wymagania i jednocześnie okazują wrażliwość na potrzeby zachowując jego indywidualność. Zatem, dalszy rozwój człowieka zależy od tego jakie relacje będą panowały pomiędzy dzieckiem a rodzicami, gdyż ma to wpływ na budowanie tożsamości. Człowiek przyjmuje tożsamość rodziny i na podstawie tych doświadczeń buduje relacje z ludźmi zewnątrz. Uznaje się, że istotne zadanie w rozwoju tożsamości jest łączenie przeszłości z teraźniejszością jako ciągłość osobistych doświadczeń (Batory, Brygoła, Oleś, 2016). Ma to wpływ w przyszłości na ukształtowanie tożsamości osobistej. Analiza tego, co dzieje się w kolejnych fazach życia, pokazuje, że każdy okres życia wnosi swój własny, specyficzny i ważny wkład do struktury całego życia i ma wpływ na jego jakość. Wiele badań oraz obserwacji dzieci wychowujących się w warunkach pozbawienia prawidłowej, a także ciągłej opieki matki wskazało jednoznacznie, że brak albo zerwanie bliskiego emocjonalnego związku dziecka z dorosłym powoduje dotkliwie negatywne, niekiedy nieodwracalne skutki dla dalszego rozwoju (Przetacznikowa, 1973). W większości przypadków wzorzec przywiązania u rodziców odzwierciedla wzorzec przywiązania u ich dzieci (Van Ijzendoorn, Bakermans-Kranenburg, 1995). Badania prowadzone przez Fonagya i współpracowników (1991) wykazały, że w około 75% przypadkach wzorzec przywiązania matki pozwala domniemywać, jaki wzorzec przywiązania rozwinie się u dziecka w dwunastym miesiącu życia. Synchronizacja między istnieniem symptomów dezorganizacji przywiązania u rodziców oraz u dzieci okazuje się być jeszcze wyższa i wynosi aż 89% (Main, Hesse, 1990). W przypadku różnego rodzaju doświadczeń traumatycznych, takich jak: śmierć rodzica albo krzywdzenie fizyczne czy też nadużycia seksualne, Main i Hesse stwierdzili, że 56% dzieci, których najbliższy opiekun stracił jednego z rodziców przed ukończeniem szkoły średniej, dotyka dezorganizacja przywiązania. Wystąpienie traumatycznych doświadczeń u opiekuna nie powoduje jednak dezorganizacji przywiązania u dziecka. Na podstawie badań przeprowadzonych przez Ainsworth i Eichberg (1991; za: Lyons-Ruth, Jakobvitz, 1999) dzieje się tak wówczas, gdy doświadczenia traumatyczne są nierozwiązane, a zatem nie są w spójny sposób zintegrowane z pozostałymi treściami wspomnień pochodzących z dzieciństwa. Wydaje się, iż osoby dorosłe, które przepracowały psychologicznie wczesne traumatyczne doświadczenia, mogą zredukować ich ewentualny szkodliwy wpływ na rozwój swojego dziecka (Brzezińska, 2015).

1.2 Style przywiązania

Przywiązanie dziecka do matki w okresie niemowlęcym ma przełożenie na jakość funkcjonowania człowieka w okresie dorosłości. J. Bowlby (1980) zdecydowanie podkreślił, że przywiązanie, pojmowane jako konieczność więzi z istotą tego samego gatunku, wynika z biologicznych podstaw. Obserwacja dzieci, które nie doświadczyły odpowiednich więzi o okresie wczesnego dzieciństwa uzasadnia rację tej tezy (Plopa, 2004). Dziecko zaraz po narodzinach uruchamia w stosunku do opiekuna (matki) system „wyzwalaczy” mających na celu zwrócenie uwagi opiekuna na sygnalizowane przez nie potrzeby. Określa się je mianem „zachowań przywiązujących”, aktywizowanych jako funkcja ochronna w obronie przed niebezpieczeństwem. System przywiązania behawioralny umożliwia dziecku podstawowe odkrywanie się świata i zaufania do drugiego człowieka (Bowlby, 1989, 1988; Ainsworth, Marwin, 1995). Niemowlę w piątym tygodniu życia potrafi rozróżnić matkę spośród innych osób odczuwając jej zapach, słysząc jej głos, który wywołuje u niego uśmiech. Naukowcy są zgodni, że główną figurą przywiązania jest matka biologiczna, ponieważ ogromną rolę pełnią hormony po porodzie, oraz bodźce płynące od narodzonego niemowlęcia. Natomiast udowodniono, że każda inna osoba, wykazująca społeczne interakcje z niemowlęciem, reaguje na jego sygnały, jest z nim w bliskim kontakcie może zastąpić rolę matki (Bowlby, 2016). U niemowląt zaobserwowano, że wybierają więcej niż jedną figurę do której się przywiązują i każda wybrana osoba, którą zazwyczaj jest jedno z rodziców, rodzeństwo lub dziadkowie nie są traktowani jednakowo, ponieważ osoby te przedstawiają różne wzorce zachowania i zazwyczaj pełnią oni rolę drugoplanową (Bowlby, 2016). Spostrzeżono, że dziecko kieruje się w stronę figury przywiązaniowej kiedy odczuwa głód, kiedy jest smutne i potrzebuje bliskości poprzez przytulenie, a uwagę kieruje do figur drugoplanowych kiedy chce się bawić. Zdarza się tak, że matka również pełni rolę towarzysza zabaw. Umacnianie się więzi osobowej pomiędzy dzieckiem a matką, czyli system nawiązywania relacji, nawiązuje się dość wcześnie. M. Ainsworth wskazała na trzy style przywiązania. Kryterium wyróżniającym była jakość relacji oraz wrażliwość jak i dostępność matki podczas sygnalizowania potrzeb przez dziecko. Pierwszy styl przywiązaniowy to STYL BEZPIECZNY – gdzie dziecko obdarza zaufaniem matkę, która jest dostępna i ujawnia wrażliwość w sytuacji dyskomfortu dziecka. Drugi styl przywiązaniowy to STYL UNIKOWO-AMBIWALENTNY – charakteryzuje go niepewność dziecka w przedmiocie dostępności matki, wymaga od dziecka wzmożonej czujności, obniża jego poczucie bezpieczeństwa, wzmaga lęk przed rozstaniem, może wyzwalać u dziecka ulgę, jak również złość. Trzeci styl przywiązaniowy to STYL UNIKAJĄCY – cechuje go niedostępność matki w razie zagrożenia, brak chęci walki o obiekt przywiązania, brak wrażliwości na potrzeby dziecka, czego konsekwencją w przyszłości może być unikanie bliskiego kontaktu (Ainsworth, 1977). Doświadczenia przywiązania w relacji matka dziecko są najważniejsze w celu aktywowania struktur mózgowych odpowiedzialnych za przyszłe emocjonalne oraz społeczne funkcjonowanie. Osobnicy, którzy doświadczyli bezpiecznego przywiązania wykazują ufność w stosunku do obiektu przywiązania, który redukuje ich dyskomfort. U dzieci, które doświadczyły przywiązania unikającego, występuje reprezentacja mózgowa, że obiekt przywiązania odpowiada obojętnością na ich potrzeby. Niemowlęta mające doświadczenia z przywiązaniem ambiwalentnym uczą się, że obiekt przywiązania jest nieprzewidywalny, to jednak niekiedy skuteczny (Plopa, 2004). A zatem, istnieje związek pomiędzy różnymi wzorcami przywiązania a tworzeniem się specyficznej neuronalnej konstelacji właściwych pól kolorowych u niemowlęcia, co jest powiązane z przyszłym funkcjonowaniem społecznym oraz emocjonalnym (Plopa, 2004). Założenie teorii przywiązania mówi, że wzory przywiązania będące wewnętrznym aktywnym modelem, kreują wczesne doświadczenie, od których zależy późniejsza osobowość człowieka i jego zachowanie. W rozwoju początkowym odpowiedź matki na emocje dziecka prowadzą do ukształtowania umiejętności zdolności samoregulacji oraz regulacji z otoczeniem. Rozbieżności w postawach opiekuna mogą więc wzbudzać oraz implikować różnice w rozwoju emocjonalnym. Za punkt wyjścia dla zdrowia emocjonalnego uznaje się, że ufne przywiązanie do innych oraz autonomia powinny rozwijać się razem (Powell, Cooper, Hoffman, Marvin, 2015). Dzieci, które doświadczyły bezpiecznego przywiązania są zdolne w swobodny oraz bezpośredni sposób ujawniać swoje potrzeby wiążące się z ochroną oraz komfortem, ponieważ autonomia rozwija się kiedy dzieci dostają od opiekunów troskę, zainteresowanie i są dla nich dostępni. Tego nie potrafią niemowlęta, których matka prezentuje niekorzystne unikające wzorce, jak również ambiwalentne. A zatem, reakcja matki na afektywne sygnały swojego dziecka prowadzi do wewnętrznej organizacji doświadczenia emocjonalnego (Feldman i in., 1999, Goldberg, 2000). W przypadku stylu przywiązania bezpiecznego niemowlęta rozumują, że zaprezentowane emocje są akceptowalne a ich wyrażanie jest niezwykle ważne z uwagi na komunikację społeczną. Natomiast niemowlęta, które spotkały się z przywiązaniem unikowym dostają informację, że emocje zwłaszcza negatywne są sygnałem nieefektywnym oczekując na wsparcie opiekunów, że nie stanowią one „języka dyskusji”. Z kolei niemowlęta, które miały styczność z ambiwalentnym przywiązaniem wiedzą, że nie można przewidzieć efektów ekspresji emocji, a intensywnie negatywne emocje mają większe prawdopodobieństwo skierowania na siebie uwagi matki, to jednak emocje nie mają większego znaczenia dla podjęcia dialogu (Jacobsen i in., 1994; Moss i in., 1999). A zatem bezpieczny styl przywiązania koresponduje z ujawnianiem emocji ekspresji, swobodą, otwarciem, umiejętnością ujawnienia plastyczności w razie wystąpienia problemów, bogatszym słownictwem emocjonalnym, realistyczną percepcją oraz interpretacją ekspresji emocjonalnych innych osób. Natomiast nieprzyjazne wzory przywiązania prowadzą raczej do uruchomienia procesów defensywnych w relacjach interpersonalnych (Belsky, Cassidy, 1994). Bowlby podsumował, że w pierwszych latach życia pozostające dziecko pod opieką matki jest dla obojga korzystne, kiedy regulacja opieki macierzyńskiej działa na takiej zasadzie, że matka dostarcza odpowiednią ilość swojej obecności i uwagi tyle, aby zaspokoić jego pragnienia i potrzeby (Bowlby, 2016, s. 390). Dany styl przywiązania, którego doświadcza dziecko w kręgu rodzinnym w znacznym stopniu determinuje sposoby, których będzie używało do osiągania bliskości z innymi ludźmi, a także do zyskiwania ich akceptacji. Style przywiązania kształtują ocenę samego siebie, przekonań w kwestii własnej wartości oraz możliwości zaspokojenia swoich osobistych potrzeb. Uznaje się także, że diadyczna regulacja emocji (przywiązanie) w okresie niemowlęcym ma konsekwencje dla przewidywań jednostki co do przebiegu i roli pobudzenia emocjonalnego, jak również dla ekspresji oraz płynności kontroli emocjonalnej (Sroufe, 1995). Na podstawie wielu badań odnoszących się do czynników ryzyka pojawienia się dezorganizacji przywiązania stwierdzono ich związki z takimi wskaźnikami są: niski status socjoekonomiczny rodziny, depresja, maltretowanie dzieci i dwubiegunowe zaburzenia afektywne u rodziców oraz alkoholizm (Lyons-Ruth, Jacobvitz, 1999). Przywiązanie można traktować jako prototyp relacji społecznych również w okresie dorosłości. Według teorii Bowlby’ego przywiązaniowe zachowania niemowlęcia regulowane są poprzez wrodzony system motywacyjny, który powstaje w drodze selekcji naturalnej w celu zabezpieczenia opieki i bezpieczeństwa. Czynnik psychicznej oraz fizycznej bliskości w relacji z opiekunem odgrywa niezwykle ważną rolę. Jeżeli matka jest postrzegana przez dziecko jako osoba reagująca na jego potrzeby, wówczas odczuwa ono bezpieczeństwo i wykazuje zaufanie do otoczenia. W sytuacji spostrzeżenia zagrożenia bliskości relacji, odczuwa ono strach i lęk, zaczyna szukać uwagi, wsparcia oraz opieki ze strony matki.

1.3 Wpływ relacji matki na koncepcje siebie

Kluczową rolę w rozwoju dziecka przypisuje się jego matce. Prawdziwe relacje dziecka z matką na etapie wczesnego dzieciństwa są uzewnętrzniane, także stają się fundamentem tworzącej się struktury osobowości. Zdaniem Sroufe’a (1991; s. 335–347) dostatecznie dobra matka, wychodzi naprzeciw potrzebami dziecka. Wówczas, kiedy dziecko odwraca wzrok wycofując się z interakcji z matką (gdy odczuwa nadmiar impulsów płynących z kontaktu), ogranicza ona ze swojej strony dopływ bodźców, a gdy dziecko jest gotowe do ponownego kontaktu reaguje większym zaangażowaniem. Sroufe twierdzi, że dziecko uczy się w taki sposób samoregulacji oraz radzenia sobie ze stanami podwyższonego napięcia. Rozważając wczesny rozwój relacji matka – dziecko, sposób ukształtowania się więzi, pozyskujemy istotne informacje odnoszące się do podstaw funkcjonowania społecznego, emocjonalnego, jak również poznawczego dziecka. Pierwotne perturbacje w tworzeniu więzi emocjonalnej osłabiają zdolność do pozytywnego rozwiązywania kryzysów rozwojowych, destabilizują integrację następnych doświadczeń, co w konsekwencji powoduje narastanie trudności w funkcjonowaniu psychospołecznym. Zatem doświadczenie adekwatnej opieki i stymulacji rozwojowej jest kluczowe dla dalszego, zdrowego rozwoju (Słaboń-Duda, 2011). Uznaje się, że pierwsze doświadczenia rodzinne są najważniejsze, ponieważ rzutują na rozwój tożsamości i nadają kształt w przyszłych relacji w dorosłości (Plopa, 2004). U progu dorosłości człowiek na podstawie własnej historii, zadaje sobie pytanie kim jest, jak ukształtowała go rodzina i środowisko w którym się wychowywał. Porównuje siebie do innych, uświadamia sobie w czym jest dobry, jakie posiada możliwości. Analizuje swoją przeszłość z teraźniejszością, próbując wyobrazić sobie jak może wyglądać jego życie za kilka lat. Stawiane pytania są jego przekonaniami o sobie i tworzeniem nowej tożsamości (Piotr Oleś, 2015). Człowiek postrzega siebie częściowo bazując na paradygmatach jakie przyswoił sobie z własnych doświadczeń w dzieciństwie w relacji z własną matką. Hope Edelman (2006) opisała wpływ matki na koncepcje siebie po jej stracie w młodym wieku. Na podstawie zebranych informacji od kobiet, które zostały bez matki z powodu jej śmierci oraz przeprowadzonych wywiadów z psychoterapeutami, wskazała różnice w spostrzeganiu siebie pomiędzy kobietami mającymi matki, a tymi, które je utraciły. Autorka wymieniła wspólne cechy, takie jak „ostre poczucie wyizolowania z rodziny, dojmująca świadomość własnej śmiertelności, wrażenie, że rozwój emocjonalny został zamrożony, skłonność do szukania relacji z partnerami, od których oczekuje się spełnienia roli rodzica, a którzy nie potrafią spełnić potrzeb, silne pragnienie, by dać swoim dzieciom opiekę macierzyńską, w sposób, który utraciły lub którego nie doświadczyły, intencjonalny lęk przed utratą najbliższych” (Edelman, 2016 s. 22). Człowiek doświadczy tęsknoty za swoją matką, pomiędzy szóstym, a dwunastym miesiącem życia, ponieważ jest to okres, w którym dziecko ma rozwiniętą zdolność tęsknoty za kimś. Natomiast osoby, które stracą kontakt z matką przed tym okresem będą dorastać w poczuciu braku więzi z nią. Autorka podkreślała, że kobiety są zgodne z tym, że matka stanowi „rdzeń ich tożsamości, stan bytu” (Edelman, 2006 s.10). Przedstawiła wypowiedzi pełnoletnich kobiet w różnym wieku, które uważają, że myśl o matce kojarzy się z dobrostanem i bezpieczeństwem. Natomiast przykre doświadczenia tłumaczone były z jej brakiem. Kobiety pozbawione przykładu matki lub opiekuna nie posiadają wzorca kobiecości, więc pozostają same sobie, aby stworzyć swój własny obraz kobiecości. Dotyczy się to również w wykształceniu poczucia własnej wartości, pewności siebie czy akceptacji (Edelman, 2006). Kobiety, które wychowują się przy boku matki oddzielają się od niej mając zamiar wykreować swoją własną, indywidualną tożsamość.

1.4 Style przywiązaniowe w relacjach partnerskich

Badacze, Hazan i Shaver (1987) spostrzegli, że dorośli, utrzymujący bezpieczne przywiązanie w romantycznych relacjach znacznie częściej przypominają sobie swoje własne relacje z rodzicami jako opiekuńcze, czułe i akceptujące. Można zatem stwierdzić, iż związek pomiędzy reprezentacją przywiązania z rodzicem a dziedziną odnoszącą się do przywiązaniowych orientacji w związkach romantycznych jest co do zasady umiarkowany (Plopa, 2004). Liczne badania pokazują, że bezpieczne przywiązanie ma związek z odpowiednimi zachowaniami w małżeńskich relacjach. Przejawia się większą ustępliwością, kooperatywnością, wrażliwością, odwzajemnianiem uczuć, otwartością i konstruktywną komunikacją. Zaobserwowano, że w małżeństwach, gdzie przynajmniej jeden z partnerów wywodził się z rodziny gdzie doświadczył braku bezpiecznego przywiązania, zdarza się więcej konfliktów, nie ukształtowanie lub szybki zanik romantycznych relacji, a także zwiększona agresywność werbalną jak i fizyczną oraz przesadną zazdrość (Kobak, Hazan, 1991).

2. Metody badań

W celu przeprowadzenia badania posłużono się kwestionariuszem ACL oraz KSP (wersja dla kobiet). Kwestionariusz ACL (Adjective Check List, autorstwa: Harrison G. Gough, A.B. Heilbrun) to narzędzie służące do badania różnych cech osobowościowych. W szablonowej wersji badany ma za zadanie wybrać spośród 300 przymiotników takie, które jego zdaniem dobrze go opisują. Można także zastosować listę jako skalę obserwacyjną, polecając wybór przymiotników osobom znającym osobę badaną. Lista przymiotnikowa pozwala na obliczenie wyników w 37 skalach, wśród których znajdują się skale modus operandi (to także skale kontrolne), skalę potrzeb, skale tematyczne, skale analizy transakcyjnej oraz skalę twórczości i inteligencji. Wartość psychometryczna testu, polskie wydanie.

W pierwszej kolejności dokonano porównania profili osobowości córek i matek w zakresie 37 skal kwestionariusza ACL (Adjective Check List) oraz poziomu rzetelności pomiaru. Ze względu na stosowanie skali znormalizowanej wykonano analizy przy użyciu nieparametrycznego testu Wilcoxona. Wyniki zaprezentowano grupując uzyskane wyniki w poszczególne skale. Każda kobieta, czyli córka w kwestionariuszu ACL zaznaczała cechy osobowości takie jak, np.: miła, nie miła, kochająca, odrzucająca, ładna, brzydka. Każda z córek najpierw zaznaczała jak siebie postrzega, a następnie na drugim takim samym kwestionariuszu ACL zaznaczała cechy osobowości swojej matki takie jak, np.: ładna, brzydka, apodyktyczna, wrażliwa, zła itp. Na tej podstawie otrzymano 37 możliwości opisu jakie te osoby są. Celem było zbadanie jak córka opisuje siebie i jak przedstawia matkę, czyli chodziło o zbadanie różnic pomiędzy nimi. W dalszej kolejności córki dostały inny kwestionariusz KSP (Kwestionariusz Stylów Przywiązaniowych, autorstwa M. Plopy) dla kobiet z 24 pytaniami. Kwestionariusz ten jest przeznaczony do badania stylów przywiązaniowych w relacjach partnerskich (romantycznych). Narzędzie składa się z 24 stwierdzeń, po 8 dla każdej z trzech skal pozwalających na zdiagnozowanie różnych stylów przywiązaniowych: stylu bezpiecznego, stylu lękowo-ambiwalentnego oraz stylu unikowego. Osoba badana ustosunkowuje się do każdego określenia na siedmiostopniowej skali, od zdecydowanie nie zgadzam się, nie zgadzam się, raczej nie zgadzam się, nie mam zdania do raczej się zgadzam, zgadzam się, zdecydowanie się zgadzam. Badane kobiety otrzymały kwestionariusz autorstwa Mieczysława Plopy, który zawierał stwierdzenia dotyczące uczuć, jakich z reguły doświadczają osoby dorosłe, będące w bliskim związku z partnerem. Przedmiotem zainteresowania była kwestia jak kobiety doświadczają bycia razem w związku z drugą osobą. W oparciu o swoje doświadczenia z partnerem kobiety miały ustosunkować się do zawartych w kwestionariuszu stwierdzeń i udzielić odpowiedzi na zadane pytania bez większego zastanowienia. Pytania dotyczyły między innymi reakcji na czułość ze strony partnera lub jej brak, obaw, czy partner nie odejdzie, kwestii bliskości, komunikacji z partnerem, otwartości na partnera, szczerości w relacji, poczucia bezpieczeństwa w związku. Na podstawie udzielonych odpowiedzi określono style przywiązania u kobiet: styl bezpieczny, unikowy i lękowy.

W celu weryfikacji postawionych pytań badawczych przeprowadzono analizy statystyczne przy użyciu pakietu IBM SPSS Statistics 23. Przy jego pomocy wykonano analizy podstawowych statystyk opisowych wraz z testem Kołmogorowa-Smirnowa, jednoczynnikowe analizy wariancji, testy Wilcoxona oraz analizy korelacji ze współczynnikiem r Pearsona. Za poziom istotności uznano klasyczny próg α = 0,05. W pierwszym kroku policzono podstawowe statystyki opisowe badanych zmiennych ilościowych wraz z testem Kołmogorowa-Smirnowa, który sprawdza normalność rozkładu tych zmiennych. Ze względu na znaczną liczbę badanych zmiennych i ograniczone miejsce w niniejszej pracy tabele z wynikami przeniesiono do aneksu 1. Liczna zmienne przyjmowały rozkłady zbliżone do rozkładu Gaussa, o czym świadczą nieistotne statystycznie wyniki testu K-S. W przypadku tych zmiennych, gdzie odnotowano istotny statystycznie wynik tego testu zweryfikowano wartość skośności. W przypadku gdy wartość ta mieści się w przedziale od -2 do +2 można przyjąć, że badane rozkłady nie są znacząco asymetryczne względem średniej. Właśnie taką sytuację odnotowano w przypadku wszystkich badanych zmiennych. Dlatego też postanowiono, że w niniejszej pracy wykonywane będą analizy statystyczne przy użyciu testów parametrycznych, w przypadku spełnienia pozostałych ich założeń.

2.1 Porównanie profili córek i matek

W kolejnym kroku postanowiono porównać profile córek i matek w zakresie 37 skal kwestionariusza ACL oraz poziomu rzetelności pomiaru. Ze względu na stosowanie skali znormalizowanej wykonano analizy przy użyciu testu Wilcoxona. Wyniki zaprezentowano grupując uzyskane wyniki w szeregi skal.

Następnie zaprezentowano wyniki czterech skal modus operandi. Jak widać w tabeli 1 odnotowano trzy różnice istotne statystycznie. Są wyższe wyniki w zakresie liczby wybranych przymiotników pozytywnych oraz typowości w przypadku odpowiedzi córek o samych sobie, oraz niższe w zakresie liczby wybranych przymiotników negatywnych w przypadku odpowiedzi córek o swoich matkach. Siła efektu w zakresie liczby wybranych przymiotników pozytywnych i negatywnych była duża, na co wskazuje wartość współczynnika r, natomiast w przypadku poziomu typowości siła odnotowanego efektu była umiarkowanie duża.

Tabela 1

Poziom skal modus operandi w opisach córek o sobie i córek o matce

	córki o sobie		córki o matce
	M	SD		M	SD	Z	p	r
Całkowita liczba wybranych przymiotników	48,46	8,84		47,79	8,96	-0,45	0,656	0,04
Liczba wybranych przymiotników pozytywnych	50,10	11,22		42,97	12,83	-4,50	<0,001	0,45
Liczba wybranych przymiotników negatywnych	47,81	10,49		58,87	19,16	-5,27	<0,001	0,53
Typowość	48,67	10,40		44,31	11,76	-3,07	0,002	0,31

_{M – średnia; SD – odchylenie standardowe; Z – wartość wystandaryzowana; p – istotność statystyczna; r – siła efektu}

Zweryfikowano wyniki skal potrzeb. Występuje szereg wyników istotnych statystycznie. Wyższe wyniki są w przypadku odpowiedzi córek o samych sobie w zakresie potrzeby osiągnięć, dominacji, wytrwałości, rozumienia siebie i innych, potrzeby afiliacji, kontaktów heteroseksualnych, potrzeby ujawniania się, potrzeby autonomii oraz zmiany. Natomiast niższe w zakresie potrzeby wsparcia ze strony innych, potrzeby upokorzenia się oraz potrzeby podporządkowania się. Siła uzyskanych efektów była zróżnicowana – w zakresie potrzeby wsparcia ze strony innych i występuje bardzo silny efekt, w przypadku potrzeby osiągnięć, potrzeby dominacji, potrzeby rozumienia siebie i innych, potrzeby zmiany oraz potrzeby upokorzenia się siła efektu była duża, w przypadku potrzeby wytrwałości, potrzeby afiliacji, potrzeby kontaktów heteroseksualnych, potrzeby ujawniania się oraz potrzeby autonomii zaobserwowano umiarkowaną siłę efektu zaś w przypadku potrzeby podporządkowania się siła efektu jest niska. W zakresie pozostałych potrzeb takich jak potrzeby porządku, potrzeby opiekowania się oraz potrzeby agresji nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie.

Tabela 2

Poziom skal potrzeb w opisach córek o sobie i córek o matce

	córki o sobie		córki o matce
	M	SD		M	SD	Z	p	r
potrzeba osiągnięć	55,66	12,27		48,26	12,23	-4,56	<0,001	0,46
potrzeba dominacji	55,29	11,12		48,57	11,87	-4,14	<0,001	0,42
potrzeba wytrwałości	52,25	9,95		47,98	12,31	-3,29	0,001	0,33
potrzeba porządku	53,51	9,89		51,81	12,36	-1,45	0,148	0,15
potrzeba rozumienia siebie i innych	51,13	10,36		43,82	13,62	-4,29	<0,001	0,43
potrzeba opiekowania się	47,90	11,06		46,49	16,45	-0,99	0,323	0,10
potrzeba afiliacji	48,65	11,68		42,84	12,49	-3,54	<0,001	0,36
potrzeba kontaktów heteroseksualnych	50,58	11,44		47,22	11,81	-2,59	0,010	0,26
potrzeba ujawniania się	52,02	9,12		48,09	11,61	-2,71	0,007	0,27
potrzeba autonomii	53,34	8,67		48,32	12,45	-3,49	<0,001	0,35

_{M – średnia; SD – odchylenie standardowe; Z – wartość wystandaryzowana; p – istotność statystyczna; r – siła efekt}

Tabela 2 (c.d.)

Poziom skal potrzeb w opisach córek o sobie i córek o matce

	córki o sobie		córki o matce
	M	SD		M	SD	Z	p	r
potrzeba agresji	53,22	9,30		54,07	12,02	-0,86	0,392	0,09
potrzeba zmiany	52,65	10,31		45,17	12,15	-5,25	<0,001	0,53
potrzeba wsparcia ze strony innych	47,09	10,80		59,23	12,29	-7,03	<0,001	0,71
potrzeba upokorzenia się	45,19	10,49		55,13	13,89	-5,41	<0,001	0,54
potrzeba podporządkowania się	45,99	10,84		49,48	12,20	-1,99	0,047	0,20

_{M – średnia; SD – odchylenie standardowe; Z – wartość wystandaryzowana; p – istotność statystyczna; r – siła efektu}

Dalej zweryfikowano w różnice w opisie córki o sobie i córki o matce w zakresie skal tematycznych. W tabeli 3 znajduje się sześć różnic istotnych statystycznie. W przypadku odpowiedzi córek o samych sobie zarejestrowano wyższe wyniki w zakresie zaufania do siebie, przystosowania osobistego, skali idealnego obrazu siebie, skali osobowości twórczej, skali zdolności przywódczych a także skali męskości. Siła odnotowanego efektu w zakresie skali zdolności przywódczych była duża, zaś w przypadku pozostałych pięciu zmiennych bardzo duża, na co wskazuje wartość współczynnika r. W zakresie pozostałych trzech zmiennych, takich jak gotowości na poddanie się poradnictwu psychologicznemu, samokontroli oraz skali kobiecości nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie.

Tabela 3

Poziom skal tematycznych w opisach córek o sobie i córek o matce

	córki o sobie		córki o matce
	M	SD		M	SD	Z	p	r
gotowość na poddanie się poradnictwu psychologicznemu	53,71	9,92		55,23	10,15	-1,05	0,296	0,11
samokontrola	48,73	8,63		50,94	11,90	-1,41	0,158	0,14
zaufanie do siebie	55,57	11,08		45,37	10,63	-6,24	<0,001	0,63
przystosowanie osobiste	51,00	9,85		43,16	12,90	-4,99	<0,001	0,50
skala idealnego obrazu siebie	54,75	11,37		46,49	11,91	-5,02	<0,001	0,50
skala osobowości twórczej	57,41	10,71		45,39	10,19	-6,59	<0,001	0,66
skala zdolności przywódczych	52,30	10,67		45,51	12,25	-4,39	<0,001	0,44
skala męskości	53,85	12,55		43,55	9,19	-6,34	<0,001	0,64
skala kobiecości	48,72	11,12		50,62	11,71	-1,16	0,246	0,12

_{M – średnia; SD – odchylenie standardowe; Z – wartość wystandaryzowana; p – istotność statystyczna; r – siła efektu}

2.2 Dominujący styl przywiązania do partnera badanych osób

Następnie sprawdzono, czy wśród badanych kobiet dominuje określony styl przywiązania. Wykonano jednoczynnikową analizę wariancji z powtarzanymi pomiarami. Odnotowano wynik istotny statystycznie, F(1,51; 149,35) = 69,07; p < 0,001; η² = 0,41. Z tego względu wykonano analizę post-hoc przy użyciu testów Sidaka. Okazało się, że różnice między natężeniem badanych trzech stylów przywiązania były istotne statystycznie. Dominujący był styl bezpieczny. Jego natężenie w badanej grupie było wyraźnie większe niż stylu lękowo-ambiwalentnego (p < 0,001) i unikowego (p < 0,001). Z tych dwóch stylów wyższy był poziom stylu lękowo-ambiwalentnego niż unikowego (p = 0,004).

2.3 Związek poziomu stylów przywiązania do partnera z różnicą między oceną siebie i matki

W ostatnim kroku postanowiono sprawdzić, czy stylów przywiązania jest powiązany z poziomem różnicy między oceną siebie i oceną matki. Tak więc wartości dodatnie tych wskaźników oznaczają wyższe wartości oceny siebie niż matki, zaś ujemne wyższe wartości oceny matki niż siebie. Wykonano serię analiz korelacji ze współczynnikiem r Pearsona. Analizy podzielono zgodnie z poszczególnymi zbiorami skal kwestionariusza ACL. Zestawiono poziom stylów przywiązania z poziomem różnic w zakresie skal mundus operandi. Zaobserwowano trzy związki istotne statystycznie. Różnica w zakresie liczby wybranych przymiotników korelowała ujemnie z poziomem stylu lękowo-ambiwalentnego i unikowego, za to różnica w zakresie typowości korelowała ujemnie z poziomem stylu lękowo-ambiwalentnego. Wraz ze wzrostem poziomu tych stylów poziom wskaźnika różnicy oceny siebie i oceny matki malał. Siła pierwszego z wymienionych związków była umiarkowanie duża, dwóch pozostałych niska. Pozostałe korelacje okazały się nieistotne statystycznie.

Odnotowano trzynaście związków istotnych statystycznie. Styl bezpieczny korelował dodatnio z poziomem różnicy w ocenie swoich i matki potrzeb kontaktów heteroseksualnych. Siła tego związku była niska. Styl lękowo-ambiwalentny ujemnie z wartością różnicy w ocenie swoich i matki potrzeb osiągnięć, dominacji, wytrwałości, porządku, rozumienia siebie i innych, afiliacji, kontaktów heteroseksualnych oraz ujawniania się, zaś dodatnio z wartością różnicy w zakresie potrzeb wsparcia ze strony innych oraz upokorzenia się. Siła związku stylu lękowo-ambiwalentnego z wartością różnicy poziomu potrzeby osiągnięć, dominacji i porządku była umiarkowanie silna, pozostałe korelacje cechowały się niską siłą. Z kolei styl unikowy korelował ujemnie z różnicą w ocenie potrzeby swoich i matek w zakresie kontaktów heteroseksualnych, dodatnio zaś w zakresie potrzeby wsparcia ze strony innych. Obie korelacje cechowały się niską siłą. Pozostałe korelacje okazały się nie być istotne statystycznie.

Zestawiono poziom stylów przywiązania z poziomem różnic w zakresie skal tematycznych. Odnotowano osiem związków istotnych statystycznie. Styl bezpieczny korelował dodatnio z poziomem różnice w zakresie oceny poziomu męskości swojej i matki. Siła tego związku była niska. Styl lękowo-ambiwalentny korelował dodatnio z poziomem różnicy w zakresie gotowości na poddanie się poradnictwu psychologicznemu, ujemnie zaś z poziomem skal zaufania do siebie, osobowości twórczej, idealnego obrazu siebie i zdolności przywódczych. Siła trzech pierwszych z tych związków była niska, dwóch kolejnych zaś umiarkowanie duża. Styl unikowy korelował ujemnie z poziomem różnicy w zakresie skal idealnego obrazu siebie oraz osobowości twórczej. Siła obu tych związków była jednak niska. Pozostałe korelacje okazały się nie być istotne statystycznie.

3. Podsumowanie

W wyniku przeprowadzonych badań okazało się, że badane mają wysoką potrzebę osiągnięć realizacji siebie, natomiast ich zdaniem u matek taka potrzeba występuje w znacznie mniejszym stopniu. Podobne wyniki zaobserwowano w kwestii potrzeby dominacji. W tym przypadku również córki uznały, że mają dość wysoką potrzebę sprawowania kontroli nad innymi, są bardziej stanowcze i pewne siebie w przeciwieństwie do matek.

Różnice w profilach matek i ich córek stwierdzono także w kwestii potrzeby rozumienia siebie i innych. Młodsze pokolenie kobiet lubi uczyć się i uczyć innych, dzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem, są otwarte na innych ludzi, natomiast uznały u matek, że taka potrzeba jest znacznie mniejsza. Dodatkowo, córki czują potrzebę zmiany na różnych płaszczyznach swojego życia osobistego, zawodowego, rodzinnego. U matek potrzeba ta nie jest znacząca.

Dość dużą różnicę w odległościach profili zaobserwowano w przypadku potrzeby wsparcia ze strony innych (czyli ze strony matki). Zdaniem córek ich potrzeba, żeby wspierały je matki jest niska. Może to wynikać, że młodsze pokolenie jest bardziej zaradne, potrafią znaleźć własne rozwiązania problemów nie oczekując porad od osób starszych. Uznały one jednak, że u ich matek ta potrzeba jest większa przez bezradność czy osamotnienie. W kwestii zaufania do siebie zaobserwowano, że córki mają wiarę we własne możliwości, potrafią być uczciwe względem siebie w swoich działaniach i zamiarach, córki o matce stwierdziły, że matki nie obdarzają siebie zaufaniem. Może to wynikać z braku wiary siebie, z uzależnieniem od innych, poczucia niskiej poczucia wartości oraz wychowania.

Podobny dysonans zaobserwowano jeśli chodzi o przystosowanie osobiste. Córki uznały, że ich przystosowanie osobiste jest dobre z poczucia koherencji, z relacji interpersonalnych natomiast oceniając ich niski poziom przystosowania osobistego może wynikać, że zapominają o własnych osobistych potrzebach czy też nie mają zadowalających sukcesów na swoim koncie.

W przypadku skali idealnego siebie córki przedstawiły swój obraz siebie pozytywnie, można stwierdzić, że młodsze kobiety znają własne potrzeby, swoje możliwości, zdolności, natomiast mają mniej przychylną ocenę matek. Stwierdzono również, że córki mają wysoki poziom skali osobowości twórczej, w której dostrzec można większą spójność zachowania. Większość córek oceniły swoje matki, że w znacznym stopniu tego im brakuje. Wyniki pokazały, że córki oceniły siebie jako bardziej dojrzałe od swoich matek uważając, że ich „nieprzystosowane dziecko” może oznaczać mniejszą zaradność. Bardzo podobnie córki oceniły siebie i matki na skali potrzebę porządku. Pomimo większej chęci wprowadzenia zmian, aktywności w poszukiwaniu lepszego życia młodsze pokolenie jaki i starsze mają podobną potrzebę, aby utrzymać stan równowagi psychicznej. Podobieństwa w profilu matek i córek zaobserwowano również w kwestii potrzeby opiekowania się, zarówno córki jak i w ich ocenie matki mają potrzebę bycia akceptowaną, lubianą, potrzebną dla innych. Potrzeba agresji u córek, jak u matek charakteryzuje się chęcią postawienia na nieustępliwość, w okazywaniu złości, zazdrości czy irytacji.

Można uznać, że bez względu na pokolenie, ważne jest, aby zachować dobre stosunki z innymi ludźmi, nie sprawiać przykrości. Skala kobiecości została oceniona zarówno przez córki w stosunku do siebie, jak i przez córki w stosunku do ich matek jako okazywania potrzebę bycia atrakcyjną, zadbaną.

Przeprowadzone analizy dostarczyły potwierdzenie, że cechy pozytywnego, dojrzałego obrazu siebie wpływają na tworzenie korzystnych relacji partnerskich. Można uznać, że matki mogą mieć ograniczony wpływ na zachowanie własnych córek, kiedy one wykazują się niezależnością, samodzielnością i sprawują kontrolę nad własnym życiem. Rolą matki nadal pozostanie wspieranie i tworzenie bliskiej relacji z własnym dzieckiem lecz z ograniczonym wstępem do sprawowania kontroli dorosłej córki. Całkowita liczba wybranych przymiotników pozytywnych i negatywnych określających profil córek i ich matek wykazała, że córki oceniają siebie bardziej pozytywnie. Badane wykazują znacznie większą potrzebę zmiany, osiągnięć, wytrwałości, potrzebę rozumienia siebie i innych, dominacji, ale mniejszą potrzebę agresji od matek. Mają one większe zaufanie do siebie, lepsze przystosowanie osobiste i posiadają wyższą skale przywódczą i twórczą oraz skalę męską. Badane oceniły, że matki mają większą skalę kobiecości, potrzebę wsparcia od innych, upokarzania się, podporządkowania, większego krytycznego rodzica. Analiza zebranego materiału pokazuje różnice w podejściu do siebie i do własnej rodzicielki oraz w podejściu do relacji romantycznej z partnerem. W ich świetle okazuje się, że to czego nauczyły się od swoich matek, to co przyjęły z tej relacji, a co odrzuciły wpłynęła znacznie na ich osobowość. Osobowość, która przejawia się na zewnątrz widoczna jest w podejściu do relacji partnerskich. Odnośnie stylów przywiązania w relacjach partnerskich w przedstawionym badaniu wynika, że dominuje styl bezpieczny. Na podstawie przeprowadzonych analiz można wysunąć wniosek, że osoby, które wzięły udział w badaniu posiadają dobrze wykształtowane kompetencje społeczne sprzyjające w zdrowym funkcjonowaniu z innymi ludźmi, co stanowi jako element przewidując sposób zachowania wobec partnera.

BIBLIOGRAFIA

Ainsworth, M., Blehar, M. C., Waters, E., Wall, S. (1978). Patterns of Attachment. A Psychological Study of Strange Situation. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.

Ainsworth, M., Eichberg, C. (1991). Effects on infant-mother attachment of mother’s unresolved loss of an attachment figure or other traumatic experience. W: C. M. Parkers, J. Stevenson-Hide, P. Maris (Eds.), Attachment across the life cycle (s. 160-186). New York: Tavistock/Routledge

Batory, A., Brygała E., Oleś, P. (2016). Odsłony tożsamości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN S.A.

Stevenson-Hinde, P. M. (red.). Attachment across the life cycle, London: Routledge.

Thompson, R. A. (1999). Early attachment and later development. W: J. Cassidy, P. Shaver, (red.), Handbook of attachment, (s. 265-286). New York: Guilford Press.

Bowlby, J. (1980/1991). Attachment and Loss, Wol. 3: Loss, Sadness and Depression. New York: Basic Books.

Bowlby, J. (1980). Przywiązanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Brzezińska, A.I. (2005). Psychologiczne portrety człowieka, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Belsky, J., Rosenberger, K., Cmic, K. (2000). The origins of attachment security. W: S. Goldberg, R. Muir. J Kerr. (Eds.), Attachment theory: Social, development, and clinical perspectives (s. 153-183). Hillsdale, NJ: Analytic Press.

Edelman, H. (2006). Córki, które zostały bez matki. Łódź: Wydawnictwo JK.

Kerr, J. (red.). Attachment theory. Social, developmental and clinical perspectives. Hillsdale: The Analytic Press.

Hazan, C., Shaver, P. R. (1987). Romantic love conceptualized as an attachment process. Journal of Personality and Social Psychology. Psychological Inquiry, 52, s. 511-524

Hazan, C., Shaver, P. R. (1994). Attachment as an organizational framework for research on close relationships, Psychological Inquiry, 5, s. 1-22.

Moss, M. S., Moss, S. Z. (1989). The death of a parent. W: R. A. Kalish (red.). Midlife loss: coping strategies. Newbury Park: Sage.

Lyons-Ruth, K., Repacholi, B., McLeod, S. Silva, E. (1991). Disorganized attachment behavior in infancy: short therm stability, maternal and infant correlates and risk-related subtypes. Development and Psychopathology, 3, s. 377-396.

Lyons-Ruth, K., Jacobvitz, D. (1999). Attachment disorganization: unresolved loss, relational violence, and lapses in behavioral and attentional strategies. W: J. Cassidy, P. Shaver (red.). Handbook of attachment (s. 520-554). New York: Guilford Press.

Main, M., Hesse, E. (1990). Parents’ unresolved traumatic experiences are related to infant disorganized attachment status: is frightened and/or frightening parental behavior the linking mechanism?. W: M. Greenberg, D. Cicchetti, E. Cummings (red.). Attachment in the preschool years (s. 161-182). Chicago: University of Chicago Press.

Oleś, P.K. (2015). Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa: PWN S.A.

Plopa, M. (2011). Psychologia rodziny: teoria i badania. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Powell, B., Cooper, G., Hoffman, K., Marvin B. (2015). Krąg ufności. Interwencja wzmacniająca przywiązania we wczesnych relacjach rodzic-dziecko. Kraków: WUJ

Przetacznikowa, M. (1973). Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży. Warszawa: PZWS.

Słaboń-Duda, A. (2011). Wczesna relacja matka – dziecko i jej wpływ na dalszy rozwój emocjonalny dziecka. Psychoterapia, 2(157), s. 11-18.

Sroufe, A. (1995). Emotional development. The organization of emotional life in the early years. Cambridge: Cambridge University Press.

Zimbardo, P.G., Gerrig, R. J. (2015). Psychologia i życie. Warszawa: PWN S.A.